“वाईटावर चांगल्याचा विजय याचे प्रतीक म्हणजे होळी”पत्रयोगी प्रा. विनायक कुलकर्णी..

================प्रा दिलीप नाईकवाड सिंदखेडराजा (तालुका प्रतिनिधी)

भारत हा एक असा देश आहे, जिथे हजारो वर्षांपासून सांस्कृतिक, पौराणिक, आध्यात्मिक आणि पारंपरिक परंपरा आहेत. काळानुसार येथे विविध सण आणि उपक्रम विकसित झाले आहेत. नुकतेच प्रयाग नगरीत १४४ वर्षांनंतर महाकुंभाचे आयोजन करण्यात आले, जिथे जगभरातील कोट्यवधी लोकांनी सहभागी होऊन आनंदोत्सव साजरा केला.
भारतीय संस्कृती ही जगातील एक अनोखी संस्कृती आहे, जी आनंद, सामाजिक ऐक्य, पवित्रता, विश्वबंधुत्व आणि भेदभाव विसरून माणसाला एक शुद्ध आनंद देण्याचे कार्य करते. त्याच परंपरेतील एक महत्त्वाचा सण म्हणजे “होळी पर्व”, जो वसंत ऋतूच्या आगमनाची चाहूल देतो. हा सण रंगांचा आणि आनंदाचा उत्सव मानला जातो. समाजातील वाईट प्रवृत्ती, भेदभाव दूर करून चांगले वातावरण निर्माण करण्याची प्रेरणा हा सण देतो.

होळीचा पौराणिक संदर्भ :

हिंदू धर्मात होळी हा सण अत्यंत आनंद आणि उत्साहाने साजरा केला जातो. हा सर्वांत प्राचीन सण मानला जातो आणि फाल्गुन मासातील शुक्ल पक्षाच्या पौर्णिमेला याची सुरुवात होते. या सणाशी पौराणिक कथा जोडलेल्या आहेत. श्रीकृष्ण आणि भगवान विष्णूचे परमभक्त प्रल्हाद यांच्याशी ही कथा संबंधित आहे.
भक्त प्रल्हाद श्रीविष्णूंचे मोठे भक्त होते, पण त्यांचे वडील हिरण्यकशपू यांना ही भक्ती मान्य नव्हती. त्यामुळे त्यांनी प्रल्हादाचा वध करण्याचे अनेक प्रयत्न केले, पण त्यात यश आले नाही. अखेर त्यांनी आपल्या बहिणी होलिका हिच्या मदतीने प्रल्हादाला अग्नीत भस्म करण्याचा कट रचला. होलिकाला वरदान होते की, ती अग्नीमध्ये जळणार नाही, म्हणून तिने प्रल्हादाला मांडीवर घेऊन अग्नीत प्रवेश केला. पण प्रभू विष्णूच्या कृपेने भक्त प्रल्हाद सुरक्षित राहिले आणि होलिका जळून नष्ट झाली.
त्याच दिवसापासून “वाईटावर चांगल्याचा विजय” या प्रतीकस्वरूप होळीचा दहन संपूर्ण भारतभर सुरू झाला आणि पुढे हा सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जाऊ लागला. श्रीकृष्ण आणि त्यांच्या गोप-गोपिकांसह रंगोत्सव खेळण्याच्या कथाही प्रचलित आहेत. नारद पुराण, भविष्य पुराण आणि इतर अनेक प्राचीन धर्मग्रंथांमध्ये या सणाचे महत्त्व सांगितले आहे. संस्कृत महाकवींनीही आपल्या काव्यांमध्ये होळीचा उल्लेख केला आहे.

होळीचा जागतिक प्रसार :

भारतातील विविध भागांप्रमाणेच, नेपाळ, मॉरिशस, इंग्लंड, जर्मनी, अमेरिका, कॅनडा यांसारख्या देशांमध्येही भारतीय मूळ असलेले लोक मोठ्या उत्साहाने हा सण साजरा करतात. त्यामुळे हा सण आता ग्लोबल फेस्टिव्हल झाला आहे.
होळी साजरी करण्यामागील प्रमुख कारणे

वाईटावर चांगल्याचा विजय: हिरण्यकशपू आणि होलिकेच्या वाईट कृत्यांवर भक्त प्रल्हादाची भक्ती जिंकली.

वसंत ऋतूचे स्वागत: थंड हंगाम संपून वसंत ऋतू सुरू होतो, म्हणून हा सण आनंदाने साजरा करतात.

सामाजिक एकता आणि बंधुत्व: लोक परस्परांचे वैमनस्य विसरून, रंग लावून आनंद साजरा करतात.

निराशा दूर करून आनंद पसरवणे: हा सण लोकांमधील दुःख आणि निराशा दूर करून प्रेम व ऐक्य वाढवतो.

निसर्गस्नेही (इको-फ्रेंडली) होळीचे महत्त्व
आजकाल होळीमध्ये रासायनिक रंगांचा वापर वाढला आहे, जे त्वचेसाठी आणि पर्यावरणासाठी घातक आहेत. प्राचीन काळात पळसाच्या फुलांपासून नैसर्गिक गुलाल तयार केला जात असे. त्यामुळे पर्यावरणाचे भान ठेवून नैसर्गिक रंगांनी होळी साजरी केली पाहिजे. तसेच, झाडांची तोड टाळून नवीन वृक्षारोपण करण्यावर भर द्यावा.
होळी खेळताना कडक उन्हात पाण्याचा योग्य वापर करावा, कारण त्यामुळे शरीराला थंडावा मिळतो. अशा प्रकारे, निसर्गपूरक होळी खेळून हा उत्सव हर्षोल्हासात साजरा करावा.

“सर्वांना आनंदी, सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक होळीच्या शुभेच्छा!”